Stefan Kisielewski
Stefan Kisielewski (1987) | |
Data i miejsce urodzenia |
7 marca 1911 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
27 września 1991 |
Narodowość |
polska |
Dziedzina sztuki | |
Epoka |
neoklasycyzm (muzyka) |
Ważne dzieła | |
| |
Odznaczenia | |
Strona internetowa |
Stefan Kisielewski, pseudonimy literackie Kisiel, Teodor Klon, Tomasz Staliński, Julia Hołyńska, dr J.E.Baka i muzyczny Jerzy Mrugacz (ur. 7 marca 1911 w Warszawie, zm. 27 września 1991 tamże) – polski prozaik, publicysta, kompozytor, krytyk muzyczny, pedagog, poseł na Sejm PRL II i III kadencji z ramienia Znaku, członek założyciel Unii Polityki Realnej.
Od 1990 przyznawana jest Nagroda Kisiela. W 2015 została powołana Fundacja im. Stefana Kisielewskiego.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Okres przedwojenny
[edytuj | edytuj kod]Syn Zygmunta Kisielewskiego i Salomei z domu Szapiro (ciotki Hanki Sawickiej)[1], bratanek Jana Augusta Kisielewskiego, satyryka i współzałożyciela kabaretu „Zielony Balonik”. W latach 1929–1931 studiował polonistykę i filozofię na Uniwersytecie Warszawskim, a także od 1927 roku w Konserwatorium Warszawskim (obecnie Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina), gdzie w latach 1934–1937 uzyskał dyplomy z teorii muzyki (1934), kompozycji w klasie Kazimierza Sikorskiego (1937) i fortepianu w klasie Jerzego Lefelda (1937). W latach 1938–1939 przebywał w Paryżu, gdzie chciał studiować kompozycję pod kierunkiem Nadii Boulanger, lecz udało mu się uczestniczyć tylko w jednej lekcji.
W okresie międzywojennym rozpoczął działalność jako kompozytor, krytyk oraz literat; w 1932 roku opublikował pierwsze recenzje muzyczne w dwutygodniku „Echo Tygodnia”. W latach 1935–1937 był sekretarzem redakcji „Muzyki Polskiej”, od 1935 roku publicystą i recenzentem muzycznych pism: „Pion”, „Bunt Młodych”, „Polityka” oraz „Zet”. Po powrocie z Paryża w kwietniu 1939 objął stanowisko kierownika muzycznego Rozgłośni „Warszawa II”.
II wojna światowa
[edytuj | edytuj kod]Brał udział w wojnie obronnej w 1939, będąc żołnierzem 85 Pułku Piechoty 19 Dywizji Piechoty w Nowowilejce. Po rozformowaniu wrócił pieszo do Warszawy, gdzie spędził okres okupacji niemieckiej. Dawał prywatne lekcje fortepianu, pracował jako akompaniator w szkole gimnastycznej Stefana Szelestowskiego i w kawiarni „Rio Rita” na Krakowskim Przedmieściu. Był referentem audycji muzyczno-słownych w Sekcji Polskiego Radia Delegatury Rządu na Kraj[2]. W 1942 ożenił się z Lidią Hintz. W 1943 urodził im się pierwszy syn, Wacław. Podczas powstania warszawskiego pracował w radiu. Ranny trzeciego dnia powstania został wywieziony z transportem ludności cywilnej. Z transportu zbiegł w Skierniewicach, gdzie spędził resztę wojny. Podczas powstania stracił większość dorobku kompozytorskiego.
Po wojnie
[edytuj | edytuj kod]Po wojnie osiedlił się w Krakowie, zamieszkał z rodziną w słynnym Domu Literatów przy ulicy Krupniczej 22. W 1945 założył pismo „Ruch Muzyczny”, którego był redaktorem naczelnym do 1948. Po zlikwidowaniu pisma z przyczyn politycznych, następnie reaktywowaniu, był w latach 1957–1959 członkiem zespołu redakcyjnego. W latach 1945–1949 wykładał przedmioty teoretyczne w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej (obecnie Akademia Muzyczna w Krakowie). Usunięty z uczelni przez władze komunistyczne w 1949 uczył prywatnie kompozycji (do jego uczniów należał m.in. Adam Walaciński). Równocześnie zajmował się pracą kompozytorską, literacką oraz dziennikarską.
W latach 1945–1989 (z przerwami w latach 1953–1956, kiedy wydawanie pisma zawieszono, w latach 1968–1971 w związku z cenzurą dotyczącą zakazu publikacji Kisielewskiego, w latach 1981–1983, czyli w okresie stanu wojennego) był publicystą, felietonistą „Tygodnika Powszechnego” w cyklach Głową w ściany, Bez dogmatu, Pod włos, Łopatą do głowy, Gwoździe w mózgu i Wołanie na puszczy. Używał pseudonimu „Kisiel”. W latach 1950–1953 był redaktorem „Przewodnika koncertowego” Filharmonii Krakowskiej, w latach 1955–1957 autorem radiowych Rozmów o muzyce, w latach 1956–1961 prezesem koła Związku Kompozytorów Polskich w Krakowie. W 1961 osiedlił się w Warszawie, zamieszkał przy alei Jana Chrystiana Szucha 16.
Poseł na Sejm PRL
[edytuj | edytuj kod]W latach 1957–1965 był posłem na Sejm PRL, razem m.in. z Tadeuszem Mazowieckim, w ramach grupy Znak. W 1957[3] i w 1961 roku wybrany z listy Frontu Jedności Narodu[4]. W 1964 był jednym z sygnatariuszy Listu 34. W latach 1965–1968 piastował stanowisko redaktora naczelnego wydawnictwa muzycznego „Synkopa”, w latach 1971–1974 prezesa sekcji muzycznej ZAiKSu; czterokrotnie był członkiem zarządu głównego Związku Kompozytorów Polskich, był także członkiem Związku Literatów Polskich. W 1968 za krytykę cenzury (użył wtedy na zebraniu Związku Literatów Polskich słynnego określenia „dyktatura ciemniaków”, jednak – według jego własnej interpretacji zamieszczonej w Dziennikach – nie wobec władzy, a właśnie cenzorów) zabroniono mu publikacji na trzy lata. 11 marca w zaułku przy ulicy Kanonii został także pobity przez „nieznanych sprawców”. W grudniu 1975 był sygnatariuszem protestu przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (List 59)[5]. W 1976 podpisał list 14 przeciwko represjonowaniu uczestników radomskiego czerwca. 23 sierpnia 1980 roku dołączył do apelu 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami[6]. W 1984 opublikował w „Tygodniku Powszechnym” tzw. „Moje typy” („listę kanalii”), pozbawioną komentarza listę nazwisk osób, które szczególnie aktywnie zajmowały się propagandą w PRL.
Twórczość publicystyczna Kisielewskiego nacechowana była duchem pragmatyzmu i liberalizmu, a jednocześnie – biorąc pod uwagę czasy w jakich przyszło mu żyć – była wybitnie niepokorna. Mariusz Urbanek stwierdził, iż był on „najchętniej czytanym, choć najmniej słuchanym dziennikarzem PRL-u. Komuniści nie chcieli go słuchać, bo mówił, że jest ich wrogiem. W wolnej Rzeczypospolitej nie słuchali go przyjaciele, bo mówił, że się z nimi kompletnie nie zgadza”[7]. Kisielewski znany był też ze swojego przewrotnego charakteru – kiedy Leopold Tyrmand sprawił sobie zupełnie nowy samochód, Kisiel wziął cegłę i na karoserii wydrapał mu wielkimi literami wyraz „DUPA” (po tym incydencie panowie nie odzywali się do siebie przez rok)[7].
Po 1989 roku
[edytuj | edytuj kod]W kwestiach polityczno-społecznych reprezentował poglądy konserwatywno-liberalne. Był jednym z założycieli Ruchu Polityki Realnej w 1987 oraz Unii Polityki Realnej w 1989. Sympatyzował też z Porozumieniem Centrum[8].
Po 1989 po nieporozumieniach z redakcją „Tygodnika Powszechnego”, która zaczęła cenzurować jego felietony, odmówił dalszego publikowania swoich tekstów w tym tygodniku i przeniósł się na łamy „Wprost”, gdzie zgodził się na udzielanie krótkich wywiadów, komentując aktualne wydarzenia. Równocześnie, od marca 1988 aż do 2 września 1991 nagrywał cotygodniowe felietony Kisiel prosto z Warszawy dla polonijnej audycji radiowej w rozgłośni WPNA w Chicago, których stenogramy były bieżąco przedrukowywane w lokalnym „Dzienniku Związkowym” i które w całości zostały opublikowane w Polsce w 2016[9]. W 1990 ustanowił doroczną Nagrodę Kisiela, przyznawaną najpierw przez niego samego, a po jego śmierci przez kapitułę złożoną z jego syna Jerzego i laureatów z lat poprzednich.
W latach 1968–1980 pisał osobisty dziennik, który objął kilka brulionów. Dziennik został wydany po jego śmierci, pod nazwą Dzienniki. Jego syn Wacław był współtwórcą duetu fortepianowego Marek i Wacek, a córka, Krystyna Kisielewska-Sławińska, jest romanistką i tłumaczką. Młodszy syn, Jerzy Kisielewski, jest dziennikarzem radiowym i telewizyjnym.
Stefan Kisielewski skomponował wiele utworów muzycznych, utrzymanych w stylu XX-wiecznego neoklasycyzmu, za które był wielokrotnie nagradzany w kraju i za granicą. Był również autorem szeregu powieści, książek o muzyce (m.in. Gwiazdozbioru muzycznego), a także setek felietonów i publikacji politycznych, między innymi w czasopiśmie Res Publica Nowa. Autor terminu socrealizm liturgiczny.
Pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 172-6-23)[10].
Nagrody i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]Laureat między innymi:
- II nagrody na Festiwalu Muzyki Polskiej (1955) za Koncert na orkiestrę kameralną
- I nagrody na konkursie na pieśń Mickiewiczowską (1955) za Bakczysaraj w nocy
- nagrody muzycznej Miasta Krakowa (1956)
- nagrody Fundacji Jurzykowskiego w Nowym Jorku (1973)
- nagrody im. A. Struga w Warszawie (1979)
- nagrody Związku Kompozytorów Polskich (1982)
- nagrody Fundacji Schmidheinystiftung w St. Gallen (1983) za całokształt twórczości
- nagrody publiczności im. Adolfa Bocheńskiego (1988)
- w 1991 został pośmiertnie odznaczony przez prezydenta Lecha Wałęsę Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski[11]
Kompozycje
[edytuj | edytuj kod]- Kwartet smyczkowy (1935)
- Symfonia nr 1 (1939)
- Danse vive na fortepian (1939)
- Sześć preludiów i fug na fortepian (1943)
- Toccata na fortepian (1944)
- Serenada (wersja I) na fortepian (1945)
- Koncert na orkiestrę kameralną (1949)
- Rapsodia wiejska na orkiestrę kameralną (1950)
- Symfonia nr 2 (1951)
- Capriccio rustico na fortepian (1952)
- Pięć pieśni do słów K.I. Gałczyńskiego na głos i fortepian (1952)
- Siedem pieśni do słów K.I. Gałczyńskiego na głos i fortepian (1952–1954)
- Mała uwertura na orkiestrę kameralną (1953)
- Intermezzo na klarnet i fortepian (1953)
- Suita na obój i fortepian (1954)
- Moto perpetuo na fortepian (1954)
- Suita na fortepian (1955)
- Perpetuum mobile na małą orkiestrę symfoniczną (1955)
- Bakczysaraj w nocy na głos i fortepian (1955)
- Capriccio energico na skrzypce i fortepian (1956)
- Symfonia na 15 wykonawców (1961)
- Suita na flet i klarnet (1961)
- System doktora Smoły i profesora Pierza, balet-pantomima (1962)
- Divertimento na flet i orkiestrę kameralną (1964)
- Podróż w czasie na orkiestrę smyczkową (1965)
- Sygnały sportowe, uwertura na wielką orkiestrę symfoniczną (1966)
- Wesołe miasteczko, balet (1968)
- Spotkania na pustyni dla 10 wykonawców (1969)
- Dialogi na 14 instrumentów (1970)
- Cosmos I na wielką orkiestrę symfoniczną (1970)
- Sonata na klarnet i fortepian (1972)
- Serenada (wersja II) na fortepian (1974)
- Symfonia w kwadracie (1974–1978)
- Impresja kapryśna na flet solo (1982)
- Trzy sceny burzliwe na fortepian (1983)
- Mała rapsodia na klarnet i fortepian (1984)
- Scherzo na fagot i fortepian (1988)
- Koncert fortepianowy (1980–1991)
- muzyka do filmów:
- Zemsta (1956, reż. Antoni Bohdziewicz, Bohdan Korzeniewski)
- Kalosze szczęścia (1958, reż. Antoni Bohdziewicz)
- Dziś w nocy umrze miasto (1961, reż. Jan Rybkowski)
- Jadą goście jadą... (1962, reż. Romuald Drobaczyński, Jan Rutkiewicz, Gerard Zalewski)
- muzyka do wierszy dla dzieci
- Jaś i Małgosia (nagr. 1965, druk 1967, sł. Jan Brzechwa)
- Piosenki na głos i fortepian ze sztuki Niezwykła przygoda pana Kleksa (1968, sł. Jan Brzechwa)
Publikacje
[edytuj | edytuj kod]Powieści
[edytuj | edytuj kod]- Sprzysiężenie (1946)
- Zbrodnia w dzielnicy Północnej (1948)
- Miałem tylko jedno życie (1958) – pod pseudonimem Teodor Klon
- Kobiety i telefon (1960) – pod pseudonimem Teodor Klon
- Zanim nadejdzie śmierć (1995) – niedokończona, wydana pośmiertnie
Powieści polityczne, pierwotnie wydane w Paryżu, pod pseudonimem Tomasz Staliński:
- Widziane z góry (1967)
- Cienie w pieczarze (1971)
- Romans zimowy (1972)
- Śledztwo (1974)
- Ludzie w akwarium (1976)
- Przygoda w Warszawie (1977)
Szkice muzyczne
[edytuj | edytuj kod]- Gwiazdozbiór muzyczny (1958)
- Z muzycznej międzyepoki (1966)
- Muzyka i mózg (1974)
Zbiory szkiców i felietonów
[edytuj | edytuj kod]- Polityka i sztuka (1949)
- Rzeczy małe (1956)
- Opowiadania i podróże (1959)
- Z literackiego lamusa (1979)
- 100 razy głową w ścianę (Paryż 1972)
- Materii pomieszanie (Londyn 1973)
- Moje dzwony trzydziestolecia (Chicago 1978)
- Lata pozłacane, lata szare (Kraków 1989)
- Publicystyka przedwojenna (2001)
- Dzienniki okresu transformacji (2016)[9]
Inne publikacje
[edytuj | edytuj kod]- Na czym polega socjalizm? Stosunki Kościół-Państwo w PRL (1990, wydanie II)
- Abecadło Kisiela (1990) ISBN 83-85083-01-4.
- Wszystko inaczej (1991, wydanie IV)
- Testament Kisiela (1992)
- Dzienniki (1996)
- Wołanie na puszczy (1997)
- Felietony zdjęte przez cenzurę (1998)
- Rzeczy małe (1998)
- 100 razy głową w ściany (1997)
- Polityka i Sztuka
- Kodeks człowieka pobłażliwego
- Historie żydowskie (1960)
- Reakcjonista. Autobiografia intelektualna, Wyd. Ośrodek KARTA, Warszawa 2021
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]- Ulica Stefana Kisielewskiego znajduje się na osiedlu Centrum w Białymstoku oraz w Krakowie.
- Skwer Stefana Kisielewskiego znajduje się w Warszawie[12] i w Piasecznie[13].
- W 2011 r. z okazji setnej rocznicy urodzin Stefana Kisielewskiego Poczta Polska wyemitowała w łącznym nakładzie 420 tys. sztuk upamiętniający go znaczek pocztowy w dwóch wariantach i nominale 1,95 zł[14].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Prace o Stefanie Kisielewskim
[edytuj | edytuj kod]- Jerzy Kisielewski, Pierwsza woda po Kisielu, Warszawa 2014.
- Stanisław Błaszczyna, Żółto na białym – o Dziennikach Stefana Kisielewskiego, Warszawa 2017
- Iwona Hofman, Dwugłos o Peerelu, Dzienniki Stefana Kisielewskiego i Mariana Brandysa, Lublin 2000
- Kisiel, wywiady Joanny Pruszyńskiej, Warszawa 1997
- Michał Ryszkiewicz., Forma ideologii – ideologia formy, o powieściach Stefana Kisielewskiego, Lublin 2003
- Michał Szyszka, Droga klerka. Filozofia Sztuki Stefana Kisielewskiego, Kraków 2010
- Mariusz Urbanek, Kisiel, Wrocław 1997
- Mariusz Urbanek, Kisielewscy, Warszawa 2006
- Jerzy Waldorff, Słowo o Kisielu, Warszawa 1995
- Adam Wiatr, Stefan Kisielewski jako krytyk muzyczny, Wrocław 2006
- Monika Wiszniowska, Stańczyk Polski Ludowej. Rzecz o Stefanie Kisielewskim, Katowice-Warszawa 2004
- Małgorzata Gąsiorowska, Kisielewski, Kraków 2011
- Magdalena Mateja, Mowa umowna. O felietonach Kisiela, Toruń 2012
- Kazimierz Michał Ujazdowski, Kisiel. Publicystyka przedwojenna, Iskry 2001
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Urbanek M., Kisielewscy, Iskry, Warszawa 2006.
- ↑ Waldemar Grabowski, Polska Tajna Administracja Cywilna 1940–1945, Warszawa 2003, s. 230.
- ↑ Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 22 stycznia 1957 r. o wynikach wyborów do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej przeprowadzonych dnia 20 stycznia 1957 r., M.P. z 1957 r. nr 5, poz. 30.
- ↑ Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 18 kwietnia 1961 r. o wynikach wyborów do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej przeprowadzonych dnia 16 kwietnia 1961 r., M.P. z 1961 r. nr 30, poz. 145.
- ↑ Kultura 1976/01/340 – 02/341 Paryż 1976, s. 236.
- ↑ Apel (dokument KSS KOR, Archiwum Opozycji IV/04.05.43 [b.n.s.]).
- ↑ a b Stefan Kisielewski 1911-1991 – Życie. stefan_kisielewski.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-13)].
- ↑ Testament Kisiela, Prószyński Media, Warszawa 2011, s. 274.
- ↑ a b Stefan Kisielewski , Dzienniki okresu transformacji, Nieznane felietony Kisiela (1988–91) odnalezione za Atlantykiem, Warszawa: Fijorr Publishing, 2016, s. 437, ISBN 978-83-64599-21-7 .
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: WACŁAW KISIELEWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-11-08] .
- ↑ Kancelaria Prezydenta RP: Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (1991-2005) – wykaz osób odznaczonych. [dostęp 2012-05-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-05-09)].
- ↑ Portal Urzędu Warszawa Śródmieście. [dostęp 2024-02-25].
- ↑ Przegląd Piaseczyński. [dostęp 2024-02-25].
- ↑ 2011.03.07. 100. rocznica urodzin Stefana Kisielewskiego. kzp.pl. [dostęp 2024-05-26]. (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Danuta Jasińska: Kisielewski Stefan. W: Elżbieta Dziębowska: Encyklopedia muzyczna PWM. T. 5: klł część biograficzna. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1997, s. 91–93. ISBN 978-83-224-3303-4. OCLC 164821167. (pol.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Dzieła Stefana Kisielewskiego w bibliotece Polona
- ISNI: 0000000368581844, 0000000368581836, 0000000368581852, 0000000110794885
- VIAF: 100960276
- LCCN: n81048035
- GND: 119033542
- LIBRIS: fcrtpfpz41xmfs5
- BnF: 11909798h
- SUDOC: 026950189
- NKC: jo2003168075
- NTA: 073184837
- BIBSYS: 90198210
- CiNii: DA0708703X
- PLWABN: 9810624495305606
- NUKAT: n93081241
- J9U: 987007263970805171
- PTBNP: 199789
- LNB: 000292903
- LIH: LNB:PG/;=0L
- Stefan Kisielewski
- Członkowie Delegatury Rządu na Kraj
- Laureaci Dorocznej Nagrody Związku Kompozytorów Polskich
- Polscy pisarze współcześni
- Polscy prozaicy
- Polscy publicyści
- Polscy autorzy pamiętników i dzienników
- Polscy felietoniści
- Polscy kompozytorzy muzyki poważnej
- Członkowie honorowi Związku Kompozytorów Polskich
- Polscy krytycy muzyczni
- Polscy teoretycy kultury
- Członkowie polskiego PEN Clubu
- Działacze KIK
- Ludzie związani z paryską „Kulturą”
- Posłowie z okręgu Wrocław (PRL)
- Posłowie z okręgu Siedlce (PRL)
- Politycy Unii Polityki Realnej
- Sygnatariusze Listu 59
- Wspierający Apel 64
- Ofiary represji komunistycznych w Polsce 1939–1989
- Wykładowcy Akademii Muzycznej w Krakowie
- Odznaczeni Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski (III Rzeczpospolita)
- Laureaci Nagrody Miasta Krakowa
- Polacy pochodzenia żydowskiego
- Ludzie urodzeni w Warszawie
- Pochowani na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie
- Urodzeni w 1911
- Zmarli w 1991